PLAGIOCEFALIA – czy kask korekcyjny to jedyny ratunek?

Zdarza się, że do gabinetów trafiają skonsternowani rodzice, którym rekomendowano zastosowanie kasku korekcyjnego na zniekształcenie czaszki u dziecka. Nie należy kwestionować skuteczności terapii kaskowej, niemniej decyzja o jej rozpoczęciu powinna być poprzedzona konsultacją z osteopatą lub fizjoterapeutą dziecięcym.

Czym jest plagiocefalia?

W fachowej literaturze plagiocefalia (plagiocephaly) bywa określana mianem zespołu spłaszczonej głowy bądź skośnogłowia. Nazwy te już same w sobie wyjaśniają istotę tego schorzenia. Plagiocefalia przejawia się bowiem asymetrycznym spłaszczeniem czaszki, której kształt z „lotu ptaka” przypomina równoległobok.

Czaszka noworodka składa się z kilku kości, które połączone są ze sobą przy pomocy (jeszcze niezrośniętych) szwów. Jej elastyczność pozwala dziecku swobodnie przejść przez kanał rodny podczas porodu i jest kluczowa dla szybkiego poszerzania się obwodu głowy w pierwszych miesiącach życia. Warto wiedzieć, że w pierwszym półroczu mózg malucha podwaja swoją objętość! Mimo niewątpliwych korzyści, plastyczność czaszki niesie też pewne zagrożenia. Jednym z nich jest podatność na różne formy nacisku i zwiększoną kompresję.

Wprawdzie plagiocefalia jest zwykle deformacją powodowaną przez mechaniczny ucisk (plagiocefalia ułożeniowa), niemniej może wiązać się też z przedwczesnym i jednostronnym zrośnięciem szwów czaszkowych. Kraniosynostoza, bo o niej właśnie mowa, jest zdecydowanie rzadszą, a zarazem poważniejszą formą zniekształcenia czaszki. Zdarza się bowiem, że jej zaawansowana postać wymaga interwencji neurochirurgicznej.

U źródeł problemu, czyli o przyczynach i przejawach plagiocefalii

Skośnogłowie to deformacja, która powstaje pod wpływem różnych czynników. Są to:

• czynniki prenatalne związane z przebiegiem ciąży i kondycją przyszłej mamy:

- pierwsza ciąża;
- wiek matki;
- wady anatomiczne macicy (np. macica jednorożna);
- cukrzyca ciążowa;
- zwiększone napięcie mięśni brzucha u wysportowanych ciężarnych;
- ucisk spowodowany pogłębieniem lordozy w przypadku ciężarnych nieaktywnych fizycznie;
- ciąża mnoga;
- małowodzie;
- makrosomia (nadmierna masa płodu);
- płeć męska płodu;
- nieprawidłowe ułożenie dziecka w macicy (położenie pośladkowe, poprzeczne);

• czynniki perinatalne (okołoporodowe) dotyczące okoliczności i przebiegu akcji porodowej:

- przedłużająca się i powikłana akcja porodowa, której skutkiem są zaburzenia neurologiczne i neurowegetatywne u dziecka;
- dysfunkcja stawów krzyżowo-biodrowych rodzącej, która może wydłużyć pierwszą fazę porodu i nasilić wpływ sił mechanicznych na czaszkę dziecka;
- poród traumatyczny – użycie podczas porodu kleszczy lub próżnociągu;
- poród przez cesarskie cięcie – w jego trakcie kości czaszki dziecka nie podlegają fizjologicznym naprężeniom, typowym dla przechodzenia przez kanał rodny;

• czynniki postnatalne (poporodowe) odnoszące się do stanu zdrowia i funkcjonowania dziecka po porodzie:

- wcześniactwo;
- długotrwałe przebywanie w inkubatorze;
- wrodzona dystrofia mięśniowa;
- przedwczesne zrastanie szwów;
- asymetria ciała;
- niewłaściwa pielęgnacja np. zbyt długie przebywanie w jednej pozycji.

W ostatnich dziesięcioleciach można zaobserwować wzrost częstotliwości występowania plagiocefalii. Za przyczynę tej sytuacji uznaje się zainicjowaną na początku lat 90. w Stanach Zjednoczonych kampanię społeczną „Back to sleep”, której celem była minimalizacja skali śmierci łóżeczkowej. Wprawdzie rekomendacja usypiania niemowląt w pozycji na plecach przyczyniła się do spadku liczby przypadków SIDS o 40%, ale jej niepożądanym skutkiem stał się wzrost odsetka deformacji potylicznych czaszki.
Szacuje się, że plagiocefalia występuje u 10% niemowląt przed ukończeniem 6. miesiąca życia… Według niektórych statystyk, przejawy skośnogłowia stwierdza się u 18-20% zdrowych niemowląt. Podczas gdy po 6. tygodniu życia deformację czaszki obserwuje się u 16% populacji dzieci, po 4. miesiącu odsetek ten wzrasta do 19,7%.

O ile zaawansowana postać skośnogłowia nie umknie uwadze, o tyle jego początkowe przejawy mogą zostać przeoczone. Czujność rodziców powinny wzbudzić już subtelne symptomy, czyli:

• asymetryczne ułożenie oczu lub różnice w ich wielkości;
• asymetryczne ułożenie uszu lub różnice w ich wielkości;
• większe „wysunięcie” czoła z jednej strony;
• pełniejszy policzek z jednej strony;
• ograniczenie ruchu szyi;
• częste zapalenia ucha środkowego;
• zaburzenia snu;
• niedomykalność ust.

Skuteczność osteopatii i fizjoterapii w leczeniu plagiocefalii

Plagiocefalia jest deformacją wymagającą działań korekcyjnych, albowiem rzadko ustępuje samoistnie. Nieleczona może prowadzić do opóźnienia rozwoju psychoruchowego, dysfunkcji mięśniowo-szkieletowych, zaburzeń układu nerwowego oraz różnych problemów w części ustno-twarzowej. W skrajnych przypadkach zaawansowana postać skośnogłowia powoduje trwały defekt estetyczny, wpływając na komfort życia dziecka i jego samocenę.

Niewielkie i umiarkowane zniekształcenia czaszki bywają z powodzeniem korygowane w trakcie indywidualnej terapii osteopatycznej lub fizjoterapeutycznej (zwłaszcza przed ukończeniem 6. miesiąca życia). Celem działań terapeutycznych powinno być osiągnięcie pełnej symetrii ciała i nieskrępowanych rotacyjnych ruchów głowy. W pracy z małym pacjentem terapeuta wykorzystuje techniki normalizujące napięcie. Dzięki delikatnym technikom palpacyjnym modeluje kości podstawy czaszki oraz wpływa na ruchomość szwów czaszkowych.

Skuteczność prowadzonej terapii osteopatycznej lub fizjoterapeutycznej jest zależna w dużej mierze od sposobu opieki nad maluchem. Rodzicom dziecka z plagiocefalią rekomenduje się więc prowadzenie przyjaznej pielęgnacji, o której pisaliśmy w tekście o asymetrii ułożeniowej.

O zasadności terapii kaskowej słów kilka

Terapia kaskowa to jedna z najpopularniejszych metod korekty deformacji czaszki. Kask ortopedyczny nie jest bynajmniej nowym odkryciem. W ortopedii dziecięcej jego pierwowzory używane były bowiem w latach 70. Już wtedy akcentowano korzyści z jego zastosowania, podkreślając stymulujący wpływ na nierozwinięte kości czaszki i niwelację poziomu jej spłaszczenia. Warto podkreślić, że metoda ta – jakkolwiek skuteczna – znajduje zastosowanie w ciężkich przypadkach plagiocefalii, w których terapia manualna nie przynosi pożądanych rezultatów. Stosowanie ortezy czaszkowej rekomenduje się maluchom po ukończeniu 6. miesiąca życia w związku z sukcesywnie zmniejszającą się plastycznością czaszki. Należy ją zatem rozważyć w sytuacji, gdy wyczerpano już możliwości leczenia osteopatycznego i fizjoterapeutycznego.

Mając na uwadze znaczenie czasu w profilaktyce deformacji czaszki, warto już na wczesnym etapie skonsultować wątpliwości z odpowiednim specjalistą: dyplomowanym osteopatą pediatrycznym i certyfikowanym fizjoterapeutą dziecięcym. Pamiętaj, że tylko wczesna reakcja i szybko rozpoczęta terapia pozwoli uniknąć trwałej deformacji i zapobiegnie problemom zdrowotnym Twojej pociechy!

PIŚMIENNICTWO:

1. Billi M., Greco A., Colonneli P., Volpi G., Valente D., Galeoto G. (2022). The functional manual therapy intervention in infants with non-synostotic plagiocephaly: a pilot study. Minerva Pediatrics, 74(3), 294-300.
2. Kluba S., Kraut W., Calgeer B., Reinert S., Krimmel M. (2014). Treatment of positional plagiocephaly – helment or not helmet? Journal of Cranio-Maxillofacioal Surgery. 42(5), 683-688.
3. Ling Goh J., Bauer D. F., Durham D. F., Stotland M. A. (2013). Orthotic (helmet) therapy in the treatment of plagiocephaly. Neurosurg Focus. 35(4), https://doi.org/10.3171/2013.7.FOCUS13260
4. Pastor-Pons I. Lucha López M. O., Barrau-Lalmolda M., Rodes-Pastor I., Rodríguez-Fernández A. L., Hidalgo-García C., Tricás-Moreno J. M. (2021). Efficacy of pediatric integrative manual therapy in positional plagiocephaly: a randomized controlled trial. Ital J Pediatr., 47(1), 132.
5. Picart T., Beuriat P. A., Szathmari A., Di Rocco F., Mottolese C. (2020). Positional cranial deformation in children: A plea for the efficacy oft he cranial helmet in children. Neurochirurgie, 66(2), 102-109.
6. Sergueef N., Nelson K. E., Glonek T. (2006). Palpatory diagnosis of plagiocephaly. Complementary Therapies in Clinical practice, 12: 101-110.